در هر سطحی نوازندگی میکنید، حتما با جمله ی "ریتم مهمترین عنصر موسیقی" هست بار ها مواجه شدید. اگر تو مباحث ریتم خوانی مشکل دارید بهتون پیشنهاد میکنم با انجام این تمرین های ساده، یه روتین منظم برای خودتون بوجود بیارین و بعد از یه مدت بسیار کوتاه تاثیر اون رو بر اصلاح شدن ریتم تون تو نوازندگی مشاهده کنید. این تمرینا خیلی ساده هستن و سر جمع میتونید برای همه ی 7 تا مورد نیم ساعت وقت بذارید. بریم دونه به دونه با هم بررسی شون کنیم.
1) تمرین دست زدن با ضرب (Clapping Rhythm)
معمولا در شروع یادگیری ریتم خوانی، هماهنگ کردن پا ها با اون چیزی که به عنوان ضرب گرفتن میشناسیم یا صدای مترونوم، کار سختی هست چون معمولا نوازنده اون تسلط چشمی رو روی پایین تنه خودش نداره و ممکنه هماهنگ شدن پا با ریتم برای اون، کار بسیار پیچیده ای باشه. اما همین کار برای دست بسیار ساده تر هست و چون دقیقا جلو چشم ما هست خیلی راحت تر میتونیم باهاش ارتباط بگیریم. عمل دست زدن رو با قدرت انجام بدین تا هم صدای اون به اندازه ای بلند باشه که دچار شک در درک ضرب نشید و هم متوجه باشید که هر ضرب دقیقا قراره با کدوم دست شما حودش رو سینک کنه.
برای اینکه اولین قدم تمرین روتین روزانه ی ریتم رو داشته باشید، این قدم ها رو به ترتیب انجام بدین.
- قدم 1: یک مترونوم روشن کنید و میزان نما رو روی عدد 4/4 و تمپو روی عدد 60 بذارید
- قدم 2: توجه داشته باشید که صدای ضرب اول مترونوم با بقیه ی ضرب های میزان تفاوت داشته باشه (به صورت پیش فرض این قضیه رعایت شده)
- قدم 3: شروع به دست زدن روی ضرب های مترونوم کنید
- قدم 4: حالا سعی کنید ضرب اول شروع میزان (یک و) رو محکم تر و ضرب های بعدی (2 و 3 و 4 و) رو کمی ضعیف تر بزنید
- قدم 5: حالا سعی کنید کمی تنوع به خرج بدین و به طور مثال ضرب های دوم و چهارم رو قوی تر باهاشون دست بزنید
2) تمرین پا زدن با ضرب (Foot Tapping)
مهمترین هماهنگی ای که باید بین اعضای بدن شما و صدای مترونوم یا ریتم یه آهنگ شکل بگیره، هماهنگی بین ضرب پا و ریتم اون آهنگ میشه. چون در نوازندگی ساز های مختلف، معمولا اعضای دیگه بدن مثل دست ها یا لب و صورت درگیر با اجزای مختلف ساز هست. به همین خاطر ما از آزادی عملی که پا داره استفاده میکنیم و برای هماهنگ بودن (سینک بودن) با مترونوم یا ریتم یک آهنگ استفاده میکنیم. از طرفی با ضرب گرفتن به صورت آرامی و غیر محسوس، پاها از چشم مخاطب دور میمونه و ریتم به سادگی لو نمیره.
مراحل ضرب گرفتن با پا میتونه به شکل مراحل زیر انجام بشه:
- قدم 1: این بار هم مترونوم رو روی میزان نمای معمول 4/4 بذارید و سرعت ضرب گرفتن رو همون 60
- قدم 2: توجه داشته باشید که صدای ضرب اول مترونوم با بقیه ی ضرب های میزان تفاوت داشته باشه (به صورت پیش فرض این قضیه رعایت شده)
- قدم 3: شروع به ضرب پا گرفتن با هر 4 ضرب مترونوم کنید
- قدم 4: حالا سعی کنید ضرب پاهای اول شروع میزان (یک و) رو محکم تر و ضرب های بعدی (2 و 3 و 4 و) رو کمی ضعیف تر بزنید
- قدم 5: حالا سعی کنید روی یک میزان نمای دیگه مثل 3/4 این مراحل رو به ترتیب انجام بدین
3) خاموش کردن مترونوم وسط تمرین
این تمرین یکی از جالب ترین و در عین حال کاربردی ترین تمرین های بالا بردن مهارت های ریتم شما میشه. نوازنده های بزرگ دنیای موسیقی در هر سازی از این تمرین به خوبی برای بالا بردن تمرکز و ثابت بودن ریتم استفاده میکنن. شیوه ی کار به صورتی هست که این پایین توضیح میدم. البته این تمرین محدودیت هایی برای نوازنده ها داره، به این صورت که ساز هایی که قابلیت جابجایی ندارن مثل پیانو یا سنتور و نوازنده باید یک مکان ثابت برای تمرین ها انتخاب کنه، قابلیت اجرایی ندارن.
فرض کنید قصد تمرین یک قطعه یا اتود روی سازتون دارید. ریتم این قطعه 4/4 هست و تمپویی که برای شما بالای نت نوشته عبارت است از سیاه مساوی با 60. اتود هایی که معمولا برای بالا بردن تسلط و سرعت نوازندگی شما روی فینگر برد یا در ساز های بادی برای تسلط انگشت گذاری استفاده میشن. بریم تا گام به گام این تمرین رو توضیح بدیم.
مترونوم رو روشن کنید و میزان نما رو روی 4/4 بذارید. عدد سرعت یا تمپو رو روی 60 بذارید و دکمه پلی مترونوم رو بزنید. شروع به ضرب گرفتن با اون بکنید. همچنین اجرای الگوی ریتمیک یا ملودیکی که قصد نواختنش رو دارید رو شروع کنید. کمی که از اجرای اون گذشت و به ریتم و ملودی تکرار شونده اون مسلط شدید، مکانی که در حال تمرین کردن در اون هستید رو به آرامی ترک کنید. جوری که صدای مترونوم هر لحظه دور و دورتر بشه و برای گوش شما تقریبا محو بنظر بیاد.
بعد از چند ثانیه دوباره به محل تمرین قبلی نزدیک بشین و چک کنید که آیا همچنان با مترونوم سینک و هماهنگ هستید یا نه. این تمرین رو در بازه های زمانی طولای تری تکرار کنید و هر دفعه به تایم مورد نظر اضافه کنید.
4) تغییر آکسان ضرب ها
اول بیایم با مفهوم آکسان آشنا بشیم و ببینیم معنی لغوی اون چیه و تو ریتم به چی کاری میاد. آکسان یا اکسنت به معنی تاکید و تکیه بر یک ضرب خاص هست. به این معنی که یک یا چند ضرب از میزان رو با قوت و شدت بیشتری اجرا کنیم. به صورت معمول در میزان نماهای 2/4 و 3/4 و 4/4 که جز میزان نماها های ساده محسوب میشن، شدت اجرای ضرب ها در شروع میزان اتفاق میفته.
به این صورت که در این میزان ها ضرب اول رو با تاکید و ولوم بیشتری اجرا میکنیم و باقی ضرب ها رو کمی ضعیف تر. حالا در این تمرین فوق العاده موثر ریتمیک، میایم و شدت و ضعف ها رو کمی جابجا میکنیم. به این صورت که الگو های ذهنی پیشین رو کنار میذاریم و حالا شدت رو از ضرب اول برمیداریم و روی بقیه ی ضرل ها میذاریم و این ترکیب رو تغییر میدیم.
این تمرین بشدت به ذهن شما کمک میکنه تا الگو ها رو دائما تغییر بده و به یک فرم خاص ریتمیک عادت نکنه. این تمرین در آینده ی نوازندگی در سطوح بالا مثل بداهه نوازی هم به شدت موثر هست. چون برای ساختار شکنی در ریتم و ملودی و شگفت زده کردن گوش مخاطب به شدت کاربردیه.
5) اجرای گروهی یا دو نفره
همونجور که میدونید موسیقی باعث نزدیک تر شدن افراد با فرهنگ ها و زبان های مختلف به همدیگه میشه، به این دلیل که موسیقی زبان مشترک بین تمام انسان ها هست. چون قواعدی که برای نوشتار و اجرای اون استفاده میشه بین تمام ساز ها در سراسر دنیا مشترک هست. و جالبه بدونید همین زبان مشترک با عنصر ریتم هست که بین نوازنده های مختلف باعث وحدت و یکپارچگی میشه.
به طور مثال یک نوازنده ی گیتار وقتی قصد اجرای مشترک با یک نوازنده ی ویولن رو داشته باشه، عنصری که باعث میشه هر دوی این ها با یک سرعت و یک چارچوب مشخص ساز بزنن، ریتم هست. همینطور در اجراهای گروهی که شامل 4 یا 5 نوازنده میشه و همچنین اجراهای ارکسترال که شامل نوازنده های با تعداد بالا میشه، تنها عاملی که باعث پیوستگی نوازنده ها و سینک بودن اجراشون میشه عنصر ریتم هست.
پس برای بالا بردن توانایی های ریتم و بالا بردن قدرت سینک بودن در اجرا، به شدت توصیه میشه که یه رفیق نوازنده داشته باشید که تمریناتتون رو با اون پیش ببرید. اگر بتونید تعداد نفرات بیشتری هم جذب گروه کنید، به خروجی یک موسیقی ایده آل نزدیک و نزدیک تر میشین.
6) ضبط صوتی و تصویری تمرین
ابتدای مسیر یادگیری یک مهارت جدید همیشه سرشار از عدم هماهنگی ها بین اجزای اون هست. فرض کنید روزای اول آموزش رانندگی رو دارید سپری میکنید و برای اولین بار پشت فرمون نشستید. باید ماشین ر روشن کنید، دنده رو خلاص کنید، کلاچ رو تا انتها فشار بدید، بذارید دنده 1 و به آرومی گاز بدید و به همون نسبت پا رو از روی کلاچ بردارید تا ماشین شروع به حرکت کنه. هماهنگی و رعایت سلسله مراتب همه ی این فعالیت ها پشت هم بسیار کار سختیه و از این سخت تر هم خواهد شد.
اگه شروع به حرکت کنید و قصد رانندگی تو یه جای شلوغ رو داشته باشید، باید حواستون به تمام وسایل نقلیه اطراف، همچنین آینه ها و تابلو های مسیر باشه. انجام همه ی این کار ها اون اوایل راه بسیار وحشتناک خواهد بود، اما با تمرین و کسب تجربه تو این زمینه پیشرفت میکنید و همه ی این کار ها رو با هماهنگی بالا به انجام میرسونید که هیچ، همون لحظه گوشی زنگ میخوره و یه چاق سلامتی هم با اون طرف خط میکنید.
نوازندگی و ریتم هم از این قضیه مستثنی نیست. شما اوایل راه باید حواستون به نشستن صحیح، اکول درست دست گرفتن ساز، انگشت گذاری روی دسته ساز، اجرای صحیح نت ها و تمام این موارد باشه که هیچکدوم اشتباه انجام نشن و خروجی تمرینتون صحیح باشه. حالا هماهنگ کردن اینا با ضرب پا و بد تر از اون با مترونوم، کار بسیار پیچیده ای خواهد بود.
برای اینکه این هماهنگی رو در تک تک اجزا ببینید، بهتره تمرین هاتون رو به صورت صوتی یا تصویری ضبط کنید. چون حین تمرین احتمالا متوجه ایراد های جزئی در این امر نمیشین. بعدا با بازبینی اون فیلم دونه به دونه این اشتباهات رو متوجه میشین و برای برطرف کردن اون ها اقدام میکنید.