با خرید سازدهنی، یک پکیج آموزشی هدیه میگیرید

ساختمان و اجزای ساز دهنی

  • 22 آبان 1401
انتخاب ساز دهنی

دونستن ساختمان و نحوه ی عملکرد اجزای این ساز، یکی از پایه ای ترین و مهمترین مراحل آموزش ساز دهنی هست، چون شما وقتی با آگاهی به تمام اجزای تشکیل دهنده ی هارمونیکا کروماتیک، شروع به نوازندگی میکنید با تصورِ اون چیزی که داره درون این ساز اتفاق میفته، کنترل بهتری روی اجرای خودتون دارید.

 

سازدهنی، یک ساز زبانه آزاد!

ساز دهنی (هارمونیکا) در خانواده ی سازهای زبانه آزاد (Free Reed Instruments) قرار میگیره. به زبان خیلی ساده بخوام بگم، این ساز ها در اثر ارتعاش تیغه ای که یک سر اون گیر هست و سر دیگه ی اون آزادانه حرکت میکنه، تولید صدا میکنن.

از سازهای دیگه ای که نحوه ی تولید صدا درونشون به این شکل هست، آکاردئون و ملودیکا رو میشه نام برد. دقیقا به همین دلیله که صدای تمامی این ساز ها خیلی شبیه به هم هست و اکثر افراد (حتی نوازنده های حرفه ای) گاهی صدای این ساز ها رو با هم اشتباه میگیرن.

 

اجزای مختلف ساز دهنی کروماتیک

اینجا میخوایم با تمام اجزای تشکیل دهنده ی یک هارمونیکا کروماتیک آشنا بشیم و تمام این قطعات و نحوه ی عملکردشون رو با هم بررسی کنیم چون این دانش میتونه در مسیر نوازندگی سازدهنی خیلی تاثیر گذار باشه.

این ساز به صورت مختصر از اجزای زیر تشکیل شده که هر کدوم رو به صورت مجزا با هم بررسی میکنیم.

- درپوش ها (Covers)

- دهانی (Mouthpiece)

- صفحه تیغه ها (Reed Plates)

- تیغه ها (Reeds)

- شانه (Comb)

- تیغه ی اسلاید (Slide Button)

- فنر اسلاید (Slide Spring)

- ویندسیور (Windsaver)

خرید سازدهنی

 

درپوش ها (Covers)

وقتی شروع به باز کردن و تجزیه ی یک سازدهنی کروماتیک میکنیم، اولین قطعاتی که باز میکنیم، درپوش های بالایی و پایینی هستن.

این درپوش ها معمولا با 2 عدد پیچ از بالا و پایین به سایر اجزای داخلی سازدهنی به هم متصل شده اند.

درپوش ها در سازدهنی کروماتیک 2 نقش اساسی باز میکنن: 

- اول اینکه صفحه تیغه ها رو از لمس شدن انگشتان دست ما محفوظ نگه میدارن و هم اینکه از نشستن غبار و گرد و خاک روی تیغه ها جلو گیری میکنن.

- دوم اینکه، درپوش ها باعث میشن هوایی که وارد ساز میشه، هرز نره و بصورت بهینه ای در ساز چرخش کنه.

درپوش ها میتونن از جنس استیل ضد زنگ یا چوب ساخته بشن و تاثیر بسیار زیادی در رنگ صدای سازدهنی کروماتیک و همچنین تجربه های متفاوتی رو در خصوص دست گرفتن هارمونیکا به شما ارائه بدن.

درپوش بالایی و پایینی ساز دهنی

 

دهانی (Mouthpiece)

این قسمت از ساز دهنی کروماتیک، قطعه ای هست که بوسیله ی اون، ما لب رو روی ساز قرار میدیم و بصورت مستقیم با دهان و تنفس ما در ارتباطه و هوا از طریق سوراخ هایی که روی این قطعه قرار داره، وارد ساز میشه.

اگه طریقه ی صحیح این کار رو بلد نیستید، حتما از اینجا نحوه ی لب گذاری روی ساز رو مطالعه کنید تا با روش های مختلف نوازندگی و لب گذاری روی هارمونیکا آشنا بشین.

سوراخ هایی که روی این قطعه از سازدهنی قرار دارن میتونن به یکی از دو شکل زیر باشن:

- سوراخ های گرد   

- سوراخ های مربعی

قطعه دهانی ساز دهنی

 

- صفحه تیغه ها (Reed Plates)

عبارت است از 2 عدد صفحه ی فلزی، که روی آنها شیار هایی وجود داره که تیغه ها روی این شیار ها قرار دارن و از یک طرف به این صفحه ی فلزی گیر دار شده اند.

صفحه تیغه ها میتونن از جنس هایی نظیر برنج، استیل یا آلمینیوم ساخته بشن.

جنس صفحه تیغه ها میتونه تاثیر بسیار زیادی در شفافیت صدای سازدهنی داشته باشه و همچنین میتونه به کم نفس بودن ساز و کمک به بهینه سازی تنفس شما در ساز بکنه. در اکثر سازدهنی های موجود در بازار از ترکیب دو فلز مس و روی استفاده میشه تا در کنار انعطاف پذیری، مقاومت این صفحه های فلزی هم تامین بشه.

صفحه تیغه ساز دهنی

 

- تیغه ها (Reeds)

عامل بوجود اومدن صدا در ساز دهنی، ارتعاشِ همین تیغه ها هست. تیغه هایی که معمولا از جنس برنج ساخته میشن و انعطاف قابل توجهی دارن.

این تیغه ها از یکطرف به صفحه تیغه گیردار شدن و از طرف دیگه کاملا آزادانه میتونن به ارتعاش در بیان. در حقیقت صدایی که به گوش ما میرسه، حاصل اعمال نیروی جنبشی حاصل از دمش و مکش کردن ما در هارمونیکا و ارتعاش هر یک از این تیغه ها هست.

مکانیزمِ کلیِ تولید صدا در سازدهنی به این صورت عمل میکنه که وقتی ما در ساز عمل دمش یا مکش را انجام میدهیم، این هوا از طریق شیارهای شانه به سمت تیغه ها هدایت میشه و روی اون تیغه ی بخصوص تاثیر میذاره و باعث ارتعاش و تولید فرکانس مشخصی میکنه که برای هر کدام از این تیغه ها یک صدای منحصر بفرد هست و ما به اون در موسیقی نُت میگیم.

اینکه هر کدوم از این تیغه ها چه صدایی تولید میکنن رو در قالب نت های روی سازدهنی بصورت کامل توضیح دادم.

تیغه های ساز دهنی هارمونیکا کروماتیک

 

- شانه (Comb)

یکی از مهم ترین و تاثیر گذارترین قطعات در سازدهنی، که تاثیر بسیار زیادی در کیفیت صدای تولید شده داره و همچنین در نحوه ی تنفس صحیح شما نقش بسیار کلیدی بازی میکنه.

این قطعه از جنس های مختلفی از جمله پلاستیک، چوب، آلومینیوم و برنج میتونه ساخته بشه. این قطعه همونطور که میبینید بزرگترین قطعه ی تشکیل دهنده ی یک هارمونیکا کروماتیک هست و بیشترین فضا رو در ساز اشغال میکنه.

درون این قطعه، شیار هایی تعبیه شده که وظیفه ی انتقال هوایی که شما از طریق دهانی وارد ساز میکنید رو به سمت صفحه تیغه ها و بصورت مشخص روی تیغه ی خاصی اعمال میکنه.

در زمان گذشته، این قطعه از ساز فقط از چوب ساخته میشد و با پیشرفت تکنولوژی و فراگیر شدنِ استفاده از پلاستیک و مواد ABS، شانه ها در سازدهنی های مدرن بیشتر از این متریال ساخته میشن. البته هنوز ساز هایی با شانه های چوبی تولید میشن و لهجه ی گرم و مخملی خاصی به این ساز جادویی میبخشن.

شانه ساز دهنی کروماتیک

 

- تیغه ی اسلاید (Slide Button)

هنگامی که در سازدهنی کروماتیک، تنها عمل دمش و مکش رو انجام میدیم، فقط قادر به اجرا کردن نت های کلید های سفید پیانو هستیم. اما باید در نظر داشته باشیم که ما برای اجرای آهنگهای نا محدود، به کلید های سیاه پیانو هم احتیاج داریم تا محدوده ی صوتی هارمونیکا کروماتیک کامل بشه.

به این منظور تیغه ی اسلاید به کمک ما میاد و با فشردنِ اون و اجرا کردن نت های دمشی و مکشی، جهت عبور هوا تغییر میکنه و روی تیغه های دیگه ای اعمال میشه و این صداها به اندازه ی نیم پرده بالاتر میرن و ما عملا قادر به اجرا کردن فواصل کروماتیک روی ساز دهنی هستیم و محدوده ی صوتی تکمیل میشه و همزمان میتونیم هم کلید های سفید و هم کلید های سیاه پیانو رو اجرا کنیم.

چیدمان نت هایی که با گرفتن و رها کردن کلید اسلاید روی ساز دهنی کروماتیک اجرا میشه رو تو این ویدیو به صورت کامل توضیح دادم.

این تیغه دقیقا زیر قسمت دهانی ساز (Mouthpiece) قرار دارد و در کل طول این قطعه کشیده شده است.

تیغه اسلاید سازدهنی هارمونیکا

 

- فنر اسلاید (Slide Spring)

هنگامی که کلید اسلاید رو فشار میدیم تا بتونیم نَت های کروماتیک (دیز و بمل) رو روی هارمونیکا کروماتیک اجرا کنیم، این کلید برای برگشت به حالت اولیه ی خودش از مکانیزمِ برگشت فنر استفاده میکنه.

به این صورت که وقتی کلید اسلاید رو به داخل فشار میدیم، این فنر فشرده میشه و سپس با رها کردنِ اون رها میشه و کلید اسلاید رو به حالت اولیه برمیگردونه.

کشسان های این فنر در مدل های مختلف سازدهنی ممکنه متفاوت باشه و کیفیت اون ارتباط مستقیم با کیفیت ساخت و متریال به کار برده شده در ساز داره. در بعضی از سازها با استفاده از یک پیچ رگلاژ، قابلیت تغییر سرعت واکنش و برگشت این فنر اسلاید به حالت اولیه وجود داره.

البته در مدل های جدید ساز دهنی کروماتیک از جمله برند Seydel، از مکانیزم های مغناطیسی که با استفاده از نیروی دافعه انجام میشه هم استفاده میشه.

اسلاید ساز دهنی هارمونیکا کروماتیک

 

- ویندسیور (Windsaver)

یکی از مهمترین قطعات در سازدهنی کروماتیک که نقش بسیار مهمی در تنفس در هارمونیکا بازی میکنه، قطعه ی وینسیور هست.

وینسیور، قطعات پلاستیکی بسیار نازکی هستند که دقیقا شبیه تیغه های فلزی و هم اندازه با اونها، در سازهای کروماتیک روی شیار های تیغه ها قرار دارن.

وظیفه ی این قطعات، جلوگیری از هدر رفتِ هوای ورودی به ساز هست. به گونه ای که وقتی شما در سازدهنی دمش و مکش میکنید، هوایی که از طریق قسمت دهانی وارد شانه و سپس از شیارِ بخصوصی روی تیغه ی مورد نظر تاثیر میذاره، به محض اعمال نیرو روی اون تیغه، همونجا با برخورد به ویندسیور، در فاصله ی بین تیغه تا ویندسیور محصور میشه و بعبارتی ویندسیور همانند یک سقف، مانع از هدر رفت این هوا میشه و در عین حال به طور مثال وقتی در حال دمش کردن در ساز هستید، دریچه ی مربوط به نت مکشی متناظر این نت دمشی مسدود میشه و هوای مورد نظر با کمترین هدر رفتی روی همان تیغه ی دمشی اعمال میشه.

البته در بعضی از مدل ها از جمله Easttop Forerunner این قطعه ی پلاستیکی وجود نداره و تیغه ها بدون محافظ قرار گرفتن.

ویندسیور هارمونیکا ساز دهنی کروماتیک

 

- خرابی ویندسیور

ویندسیور یک قطعه ی مصرفی برای سازدهنی کروماتیک محسوب میشه و دقیقا مثل تعویض روغن خودرو، پس از گذشت مدت زمانی از استفاده، باید در صدد تعویض اون بوسیله ی یک تکنسین هارمونیکا بر بیاین.

 
- نشانه های تعویض ویندسیور

* چنانچه ساز دهنی شما با وجود اینکه قبل از نوازندگی آن را گرم کرده باشید و دمای اون رو به دمای محیط رسونده باشید، اما باز هم بعد از گذشت مدتِ کوتاهی از شروع تمرین، احساس گرفتگی در سوراخ های ساز (بخصوص نت های دمشی) کردید، وقت تعویض ویندسیور ها فرا رسیده.

* و همچنین اگر با صدای ناهنجاری مثل صدای فرفره، هنگام دمش و مکش کردن در سازدهنی مواجه شدید نیز وقت تعویض ویندسیور ها فرا رسیده.

 

 

دیدگاه خود را بنویسید :