آموزش سازدهنی (هارمونیکا) - گام قسمت 2

آموزش رایگان ساز دهنی

در قسمت اول آموزش گام ها، گام های ماژور دیز دار رو بررسی کردیم و با استخراج الگوی گام های ماژور از روابط حاکم بین درجات مختلف گام دو ماژور (C Major) علامت های سر کلید گام هایی همچون سل ماژور، رِ ماژور، لا ماژور، می ماژور و سی ماژور رو بررسی کردیم.

در ادامه ی این مبحث آموزشی، میخوایم با هم قطعاتی که در نت نویسی شون از علامت های بِمُل در سرکلید استفاده میکنن، رو بررسی کنیم و فلسفه ی استفاده از بِمُل در موسیقی رو با هم بررسی کنیم. 

علامت تغییر دهنده ی بِمُل

خیلی از هنرجوهای سازهای مختلف موسیقی (هیچ فرقی نمیکه چه آلت موسیقی ای، از ساز دهنی گرفته تا گیتار و ویولن و پیانو یا هر سازِ دیگه ای) وقتی به علامت بِمُل برخورد میکنن، با خودشون میگن چرا اصلا این علامت تغییر دهنده بوجود اومده با این حال که ما خیلی راحت از علامت تغییر دهنده ی  جایگزین اش یعنی دیز میتونیم استفاده کنیم. 

قبلا تفاوت علامت دیز و بمل رو با هم بررسی کردیم و متوجه شدیم هر کدوم از این علامت ها چه تغییری در زیر و بمی یک نت ایجاد میکنن.

در اون مطلب به طور کامل روی یک پیانو توضیح دادیم که علامت های تغییر دهنده ی دیز و بمل چه تاثیری در صدای یک نت مشخص در موسیقی دارن و نت های آنارمونیک یا هم صدا رو با هم شناختیم.

در ادامه ی این مطلب میخوایم ببینیم چرا ما گاهی از اوقات مجبور به استفاده از علامت بمل در موسیقی هستیم و اینکه گام هایی که از این علامت در تا نویسی شون استفاده میکنن رو با هم در میاریم.

گام های ماژور بِمُل دار

گفتیم گام ها به دو دسته ی کلی گام های ماژور و گام های مینور دسته بندی میشن. گام های ماژور دیز دار رو در مطلب قبلی آموختیم و با علامت های سر کلید دیز در ابتدای نت نویسی این قطعات موسیقی آشنا شدیم. 

حالا میخوایم بریم سراغ اولین گام ماژور بمل دار، یعنی گام فا ماژور. 

گام فا ماژور

همونجور که قبلا هم گفتیم، برای بدست آوردن نت های یک گام، باید نت تونیک (یعنی نت پایه ی اون گام) رو بنویسیم و با نوشتن یا بر شمردن سایر نت های بعدی بصورت بالارونده و متوالی، به نت اکتاو اش برسیم. در اینجا چون گام ما فا ماژور هست، باید از نت فا (F) شروع کنیم و سپس نت های سل، لا، سی، دو، ر، می و فا رو بترتیب بنویسیم. 

درجه بندی گام

بعد از نوشتن نت های گام فا ماژور، اونا رو درجه بندی میکنیم. به این صورت که از نت فا که نت پایه یا تونیک گام امون هست شروع میکنیم و اعداد 1 تا 8 رو تا نت اکتاو یا انتهایی به ترتیب مینویسیم. درجه بندی کردن نت های یک گام یعنی اینکه هر کدوم از نت های اون گام، نت چندم از اون توالی هستن. بطور مثال اگر از ما بخوان که درجه ی هفتم گام فا ماژور رو نام ببریم ما به سادگی از نت فا شروع میکنیم و بترتیب 7 عدد (با احتساب خود فا) میشماریم و به نت می که نت هفتم این گام هست میرسیم.

بررسی روابط نت ها 

در این مرحله باید تمامی نت های گام فا ماژور رو با الگوی گام ماژور مطابقت بدیم و ببینیم آیا علامت تغییر دهنده ای احتیاج هست تا به نت های این گام اضافه کنیم تا با الگوی ما مطابقت پیدا کنه. این کار به این دلیل هست که وقتی میخوایم روابط حاکم بین نت های گام رو بسنجیم باید الگوی گام ماژور رو در ذهنمون به یاد بیاریم و از نظر پرده و نیم پرده، تمام فواصل رو چک کنیم ببینیم با لگوی گام ماژور مطابقت داره یا نه. 

سی بمل در گام فا ماژور

اگر تمام درجات موجود در این گام رو با الگوی گام ماژور مطابقت بدیم، به این نتیجه میرسیم که بین درجات 3 و 4 که در الگوی گام ماژور این فاصله برابر با نیم پرده هست، در گام فا ماژور این فاصله در حال حاضر برابر با 1 پرده هست. به این دلیل که ما از قبل میدونیم بین نت لا تا سی در موسیقی 1 پرده ی تمام فاصله هست.

حالا اگر فاصله ی این 2 نت رو بخوایم از 1 پرده به نیم پرده تبدیل کنیم تا با الگوی گام ماژور مطابقت داشته باشه، باید یک علامت تغییر دهنده به نت سی بدیم تا این فاصله تغییراتی انجام بده. خب قاعدتا نمیتونیم از علامت دیز استفاده کنیم چون اگر نت سی رو دیز کنیم این فاصله تبدیل به 1.5 پرده میشه، پس راح حل چیه؟

اگر من به نت سی یک علامت بمل بدم، این نت عملا نیم پرده میاد عقب تر (یعنی بم تر میشه) و فاصله ی جدید بوجود اومده برابر با نیم پرده خواهد بود. 

گام فا ماژور روی سازدهنی

به تصویر زیر بدقت نگاه کنید. همونطور که میبینید از نت فا اکتاو بم سازدهنی (سوراخ 2 مکش) نت ها رو به ترتیب بالا رونده روی خطوط حامل بصورت بالارونده تا نت فا اکتاو وسط (سوراخ 6 مکش) نمایش دادیم. نحوه ی اجرا کردن این نت ها روی هارمونیکا کروماتیک رو میتونید فرا بگیرید. 

همچنین به علامت سرکلید در ابتدای نت نویسی دقت کنید. همونجور که شاهد هستید، روی خط سوم حامل یک عدد علامت بمل داریم. این نت معادل نت سی هست. پس نتیجه میگیریم که این قطعه در گام (تنالیته ی فا ماژور) نوشته شده و ما باید تمامی نت های سی درون قطعه رو بصورت بمل شده اجرا کنیم. 

گام سی بمل ماژور

خب تا اینجای کار گام فا ماژور (به عنوان اولین گام بمل دار) رو بررسی کردیم و متوجه شدیم که این گام دارای یک بمل در سر کلید هست. در قطعاتی که از این گام برای آهنگسازی استفاده شده، نت های سی بصورت بمل شده اجرا میشن. 

حالا میریم سراغ گام ماژور بعدی بِمُل دار، یعنی گام سی بمل ماژور. به این عبارت خیلی دقت کنید "سی بمل ماژور"

همونطور که میبینید من برای اسم گام از یک نت بمل شده استفاده کردم، یعنی نت سی بمل. گام های بعدی ای که در این مقاله با هم بررسی میکنیم، درون اسم گام یک عبارت بمل هم وجود داره. مثل گام می بمل ماژور یا گام لا بمل ماژور. 

همونجور که قبلا هم بهش اشاره کردیم، اگر بخوایم نت های یک گام رو بنویسیم، از نت تونیک (نت پایه ی گام) شروع به نوشتن میکنیم و بترتیب صعودی (بالارونده) نت ها رو طی میکنیم تا به نت اکتاو برسیم. در اینجا از نت سی بمل شروع به نوشتن میکنیم و نت های دو، ر، می، فا، سل، لا و سی بمل رو به ترتیب مینویسیم.

درجه بندی گام

بعد از نوشتن نت های گام سی بمل ماژور، به هر یک از این نت ها اعداد 1 تا 8 اختصاص میدیم. یعنی به نت سی بمل که نت پایه (تونیک) گام ما هست عدد 1 رو اختصاص میدیم و به ترتیب صعودی تا عدد 8 بالای سر نت ها این اعداد رو مینویسیم. به این کار درجه بندی نت های گام گفته میشه.

بررسی روابط نت ها 

در مرحله ی بعدی از بدست آوردن گام سی بمل ماژور، روابط گام های ماژور که برابر با "نیم پرده، پرده، پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده" (حتما از سمت چپ خوانده شود) رو پایین نت های گام سی بمل ماژور مینویسیم و تمام فواصل بین نت های مختلف گام رو، با روابط حاکم بین نت های مختلف گام ماژور مطابقت میدیم.

2 عدد بمل در گام سی بمل ماژور

اگر فواصل مختلف گام سی بمل ماژور رو بررسی کنیم، به این نتیجه میرسیم که اگر این نت ها قرار باشه با الگوی گام ماژور مطابقت داشته باشن، علاوه بر نت سی (که خودش از ابتدا بمل شده هست) باید نت می رو هم بمل کنیم. این کار به این دلیل هست که الگوی گام ماژور از ما خواسته که بین درجات 3 و 4 باید نیم پرده فاصله باشه و به همین دلیل برای تبدیل فاصله ی 1 پرده ای بین نت ر تا می به یک فاصله ی نیم پرده ای، مجبوریم که نت می رو بمل کنیم تا این فاصله کوچکتر بشه.

گام سی بمل ماژور روی سازدهنی

اگر بخوایم این گام رو روی خطوط حامل نشون بدیم و با نحوه ی اجرا شدنش روی سازدهنی آشنا بشیم، در ابتدا باید یک دسته خطوط حامل رسم کنیم و 2 عدد بمل در ابتدای نت نویسی (سرکلید) قرار بدیم. این بمل ها باید به ترتیب روی خط سوم حامل و همچنین بین خط 4 و 5 حامل قرار بگیرن. این جایگاه ها به ترتیب متعلق به نت های سی و می هستن. 

همینطور قبلا در مقاله ی چیدمان نت ها روی هارمونیکا نحوه اجرا شدن هر دوی این نت ها رو روی ساز دهنی فرا گرفتیم. برای اجرا کردن این گام، باید نت های سی بمل، دو، ر، می بمل، فا، سل، لا و سی بمل رو اجرا کنیم. یعنی دو بار باید از کلید اسلاید استفاده کنیم (به عبارتی 3 بار) 

تمرین گام های ماژور بمل دار

برای اینکه متوجه بشید قواعد و اصول استفاده از علامت تغییر دهنده ی بمل رو در بدست آوردن گام های ماژور بمل دار متوجه شدید، به عنوان تمرین این گام های زیر رو بدست بیارید.