خیلی از نوازندگان مبتدیِ ساز دهنی، با شروع آموزش این ساز، به خوبی ریتم و ضرب پا گرفتن رو رعایت میکنن و همین که به اجرای نت چنگ با سازشون میرسن، با چند بار تلاش متوجه میشن هماهنگ کردنِ ضرب پا برای اجرای نت های چنگ خیلی سخت و پیچیده هست. به همین خاطر از این مرحله به بعد یا ضرب پا رو رها میکنن، یا ضرب پایی که میگیرن با ریتم هماهنگ نیست و سازِ مخالف خودش رو میزنه!
تو این مطلب که یکی از مهمترین گام ها در مسیر نوازندگی هارمونیکا هست، میخوایم با هم دلیل بوجود اومدن این مشکل رو بررسی کنیم و راه حل برطرف کردنش رو ارائه بدیم.
نُت چنگ
نت چنگ در واقع یک دیرند (کشش زمانی) در موسیقی به حساب میاد. همونطور که قبلا در ویدیوی تئوری موسیقی مقدماتی هم گفتیم، نت ها دارای دو کیفیت هستن. یکی فرکانس اونها هست که با توجه به صدایی که از نظر زیر و بمی تولید میکنن مشخص میشه و جایگاه خاصی رو برای اونا روی خطوط حامل در نظر میگیرن. و دیگری، ارزش زمانی اجرای اونها هست که با واحدی به نام ضرب مشخص میشه.
ضرب پا
ضرب در موسیقی رو با ضرب پا نشان میدن. این قضیه به این دلیل هست که در نوازندگی تمام سازها، معمولا دست ها در حال نواختن یا گرفتنِ بخشی از آلات موسیقی هستن و تنها عضوی از بدن که تقریبا با ساز درگیر نیست، پا ها هستن.
یک ضرب پا در موسیقی، عبارتست از یک حرکت رفت و برگشتی پا. به این صورت که در ابتدای ضرب گیری، پاشنه ی پا رو روی زمین قرار میدیم و پنجه ی پا رو بالا و در حالت آماده باش قرار میدیم. هنگامی که شروع به ضرب گرفتن میکنیم، پنجه ی پای ما باید ابدا در مسیر رفت، از بالا به پایین حرکت کنه و در مسیر برگشت، از پایین به بالا جابجا بشه. به کل این حرکتِ رفت و برگشتی در موسیقی، 1 ضرب کامل گفته میشه.
کشش نت ها و ضرب پا
برای اجرای کشش (دیرند) نت های مختلف در موسیقی از واحد ضرب استفاده میکنیم. به این صورت که برای اجرای کشش های مختلف از جمله گِرد، سفید و سیاه تعداد ضرب های مشخصی رو برای هر کدوم از این دیرند ها باید در نظر بگیریم. برای تسلط روی مبحث ضرب پا و اجرای اون با کشش های مختلف، حتما مبحث آموزش کار کردن با مترونوم رو دنبال کنید.
کشش نت های گرد، سفید و سیاه
اولین کششی که میخوایم بررسی کنیم، کشش نت گرد هست. شکلِ ظاهری نت گرد برابر است با یک دایره ی تو خالی که هیچ دسته ای در کنار اون نیست. نتِ گرد، بزرگترین واحد کشش در موسیقی هست. برای اجرای نت گرد، باید 4 بار به صورت پیاپی پای ما این حرکت رفت و برگشتی رو طی کنه. به عبارتی برای اجرای نت گرد باید 4 ضرب پا بگیریم.
اجرا کردن این کشش برای هنرجویان تازه کار ساز دهنی کار بنسبت آسونی هست. به این دلیل که هنر جو در طول اجرای این نت طولانی، مجبور به عوض کردن سوراخ ها و همچنین تغییر جهت تنفسی از دمش به مکش یا بالعکس اون نیست. به طور مثال اگر قصد اجرای یک نت گرد دو (بین خط 3 و 4 حامل) رو داشته باشیم، کافیه که پامون رو به حالت آماده باش برای ضرب گرفتن قرار بدیم و در سوراخ شماره 5 دمش کنیم و به اندازه ی 4 ضرب این نت رو ادامه بدیم (بصورت پیوسته در سوراخ شماره 5 دمش کنیم)
فرمول اجرای کشش نت های سفید و سیاه هم به همین سادگی هست. همونطور که میدونیم، یک نت سفید در موسیقی از نظر ظاهری نتی تو خالی هست که یک دسته به اون چسبیده. برای اجرای این نت ها باید دو نت رو به اندازه ی 2 ضرب پا ادامه بدیم و برای هنرجویان تازه کار هارمونیکا، اجرای این کشش هم کار پیچیده ای نیست.
همچنین کشش نت سیاه، که برای اجرای اون باید یک ضرب پا بگیریم. نت سیاه هم همونطور که میدونید از نظر ظاهری شامل یک نت تو پُر هست که یک دسته در کنار خودش داره.
به طور کلی اجرای نت های گرد، سفید و سیاه نمیتونه چالش بزرگی برای هنرجو ایجاد کنه. دلیل این موضوع این هست که این نت ها از نظر ضرب گرفتن، شامل اعداد صحیح هستن و شمارش ضرب و هماهنگی اون با اجرای نت ها کار سختی به حساب نمیاد.
معمولا برای هنرجوهای سازدهنی، مشکل ضرب گرفتن، از ضرب گیری برای نت های چنگ شروع میشه.
اجرای نت چنگ با ساز دهنی
همونطور که گفتیم رعایت ریتم و ضرب پا، برای کشش نت های گرد و سفید و سیاه برای اکثر هنرجویان ساز های مختلف موسیقی و بخصوص هارمونیکا کار بسیار راحتی هست و سختی کار دقیقا از اجرای نت های چنگ شروع میشه. بریم با هم دلیل این مشکل رو بررسی کنیم.
تغییر جهت تنفس
فرض کنید میخواین نت های دو و رِ (بترتیب 5 دمش و 5 مکش) رو در قالب 2 عدد نت چنگ متوالی اجرا کنید. همونطور که گفتیم، برای اجرای 2 نت چنگ متوالی، چنگِ اول رو در حرکت رفتِ پا (حرکت از بالا به پایین) و چنگِ دوم رو در حرکت برگشتِ پا (حرکت از پایین به بالا) اجرا میکنیم.
به این قسمت خوب دقت کنید. هنگامی که در حال اجرای نت دو هستید، چون این نت یک نت دمشی محسوب میشه، میتونیم اون رو معادل حرکت بالا به پایین ضرب پا در نظر بگیریم و در واقع فوت کردن در سازدهنی، شبیه به حرکتِ رو به جلوی پای ما به سمت پایین هست. در ادامه وقتی قصد اجرای نت رِ که یک نت مکشی هست رو داریم، پای ما از پایین به بالا حرکت میکنه و شبیه به جهت تنفسی ما در نت مکشی هست.
تا اینجای کار تقریبا کار راحت هست چون جهت تنفسی ما با حرکت رفت و برگشتی پا مطابقت داره. حالا بیایم برعکس این حالت رو در نظر بگیریم. یعنی حالتی که نت چنگ اول ما نت رِ (یک نت مکشی) و نت چنگ بعدی ما دو (یک نت دمشی) باشه.
در این حالت چون جهت تنفسی ما دقیقا بر عکس با جهت حرکت پای ما هست کار کمی سخت میشه و همین امر باعث میشه ذهن ما نتونه به درستی ضرب پا رو با اجرای صحیح این نت های چنگ متوالی تطبیق بده.
راه حل
برای این که بتونید روی ریتم و ضرب پای اجرای نت های چنگ تسلط کافی پیدا کنید و صرف نظر از اینکه اون نت دمشی یا مکشی هست و با چه ترتیبی پشت هم قرار گرفتن، بهترین کار این هست که این عمل رو با تمرکز بالا و سرعت بسیار پایین انجام بدین.
به این صورت که در ابتدا این نت های چنگ متوالی رو بدون ساز وزن خوانی کنید. یعنی فقط ضرب پا بگیرید و اسم نت ها رو با دهان ادا کنید. در مرحله ی بعد حین ادا کردن اسم نت ها، نحوه ی اجرا شدنشون رو از نظر دمشی یا مکشی بودن، تصور کنید. در مرحله ی بعد، ابتدا نت چنگ اول رو با پایین رفتنِ ضرب پا اجرا کنید، سپس پاتون رو روی زمین نگه دارید و مکث کنید و با تمرکز بالا، نت بعدی رو به آرامی با بالا آوردن ضرب پا اجرا کنید.
رفته رفته میتونید این مکث بین اجرای دو نت رو کم و کمتر کنید و بصورت پیوسته تر این دو نت رو اجرا کنید. بعد از چندین بار انجام این مراحل، به راحتی میتونید دو عدد (یا تعداد بیشتر) نت چنگ رو بدون در نظر گرفتن جهت های دمشی و مکشی اون ها، به صورت متوالی اجرا کنید.